Jednym z najważniejszych pytań dotyczących epidemii dżumy, pandemii, która spowodowała miliony zgonów w XIV wieku, jest to, gdzie i kiedy się ona rozpoczęła. Nowe badania wskazują na społeczność kupiecką nad jeziorem Issyk Kul, na terenie dzisiejszego Kirgistanu, jako miejsce, gdzie pandemia rozpoczęła się w latach 1338 i 1339.
Kontrowersyjne początki epidemii dżumy
Badania nad epidemią, opublikowane w czasopiśmie Nature, pochodzą od multidyscyplinarnego zespołu naukowców i badaczy z Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology w Lipsku, University of Tübingen i University of Stirling.
Pochodzenie tej epidemii jest od dawna przedmiotem dyskusji. Jedna z najbardziej popularnych teorii lokalizowała jej źródło w Azji Wschodniej, a konkretnie w Chinach. Jednak jedyne jak dotąd dostępne znaleziska archeologiczne pochodzą z Azji Środkowej, w pobliżu jeziora Issyk Kul, które leży na wschód od Biszkeku, stolicy Kirgistanu. Znaleziska te pokazują, że epidemia zniszczyła lokalną społeczność handlową w latach 1338 i 1339. Konkretnie, wykopaliska, które miały miejsce pod koniec lat 80. XIX wieku, ujawniły nagrobki wskazujące, że osoby zmarły w tych latach z powodu nieznanej epidemii lub „zarazy”. Od czasu ich pierwszego odkrycia, nagrobki zapisane w języku syryjskim, stały się kamieniem węgielnym kontrowersji wśród naukowców dotyczących ich znaczenia dla Czarnej Śmierci w Europie.
Możliwe początki w Kirgistanie
Inskrypcja morowa z regionu Chu-Valley w Kirgistanie jest tłumaczona w następujący sposób: „W Roku 1649 [1338 CE], a był to Rok tygrysa. To jest grób wierzącego Sanmaqa. [On] zmarł od zarazy”. W badaniu tym międzynarodowy zespół naukowców przeanalizował starożytne DNA ze szczątków ludzkich, a także dane historyczne i archeologiczne z dwóch miejsc, w których znaleziono napisy „zaraza”. Pierwsze wyniki zespołu były bardzo zachęcające, ponieważ DNA z bakterii dżumy, Yersinia pestis, zostało zidentyfikowane u osób z rokiem 1338 wypisanym na ich nagrobkach. „Mogliśmy wreszcie wykazać, że epidemia wspomniana na nagrobkach rzeczywiście była spowodowana dżumą” – mówi Philip Slavin, jeden z autorów badania i historyk z University of Stirling.
”Wielki wybuch” w świecie zróżnicowaniu dżumy
Ale czy to mogło być początkiem Czarnej Śmierci? Naukowcy już wcześniej wiązali początek Czarnej Śmierci z masową dywersyfikacją szczepów dżumy, tzw. wydarzeniem Wielkiego Wybuchu różnorodności dżumy. Jednak dokładna data tego wydarzenia nie mogła być dokładnie oszacowana i uważano, że nastąpiło ono gdzieś pomiędzy X a XIV wiekiem. Zespół zebrał kompletne starożytne genomy dżumy z miejsc w Kirgistanie i zbadał, jak mogą się one wiązać z tym wydarzeniem Wielkiego Wybuchu. „Odkryliśmy, że starożytne szczepy z Kirgistanu są umiejscowione dokładnie w węźle tego masywnego wydarzenia dywersyfikacji. Innymi słowy, znaleźliśmy źródłowy szczep Czarnej Śmierci i znamy nawet jego dokładną datę [czyli rok 1338]” – mówi Maria Spyrou, główny autor i badacz z Uniwersytetu w Tybindze.
Źródła w Tian Shan?
Ale skąd wziął się ten szczep? Czy ewoluował lokalnie, czy rozprzestrzenił się w tym regionie z innego miejsca? Dżuma nie jest chorobą ludzi; bakteria przetrwała w populacjach dzikich gryzoni na całym świecie, w tzw. rezerwuarach dżumy. Stąd starożytny środkowoazjatycki szczep, który wywołał epidemię w latach 1338-1339 w okolicach jeziora Issyk Kul, musiał pochodzić z jednego z takich rezerwuarów. „Stwierdziliśmy, że współczesne szczepy najbardziej zbliżone do starożytnego szczepu występują dziś w rezerwuarach dżumy wokół gór Tian Shan, a więc bardzo blisko miejsca, w którym znaleziono starożytny szczep. To wskazuje na pochodzenie przodka Czarnej Śmierci w Azji Środkowej” – wyjaśnia Johannes Krause, starszy autor badania i dyrektor w Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
To pokazuje, jak badania dobrze zdefiniowanych kontekstów archeologicznych i ścisła współpraca historyków, archeologów i genetyków może rozwiązać wielkie tajemnice naszej przeszłości, takie jak niesławne pochodzenie Czarnej Śmierci a wraz z nią niesławna epidemia, z bezprecedensową precyzją.
„Nasze badanie kładzie na szali jedno z największych i najbardziej fascynujących pytań w historii i określa, kiedy i gdzie rozpoczął się pojedynczy najbardziej notoryczny i niesławny zabójca ludzi” – dodaje Philip Slavin.
